تمام سلول‌های بدن شما برای عملکرد خود به انرژی نیاز دارند. منبع اصلی انرژی این سلول‌ها ممکن است برای شما تا حدودی تعجب‌آور باشد؛ در واقع این منبع انرژی قند است که به آن گلوکز نیز گفته می‌شود. قند موجود در خون انسان برای عملکرد مناسب مغز، قلب و هضم غذا ضروری است. قند حتی به سلامت پوست و بینایی شما نیز کمک می‌کند.
سطح طبیعی قند خون انسان در طول روز در حال نوسان است، اما فقط به میزان اندکی. در حقیقت سطح قند خون خیلی بالا یا خیلی پایین می‌تواند باعث بروز مشکلاتی برای سلامتی شود.
وقتی سطح قند خون شما از حد طبیعی پایین‌تر می‌آید، به آن «هیپوگلیسمی» می‌گویند. بسیاری از علائم کاهش قند خون توسط خودتان قابل تشخیص است، اما تنها راه تشخیص قطعی اینکه آیا قند خونتان افت کرده، انجام آزمایش قند خون است. پایین آمدن سطح قند خون، تقریبا رو تمام عملکردهای اساسی بدن انسان تأثیر گذاشته و باعث بروز اخلال در آن‌ها می‌گردد.
در ادامه‌ی این مقاله از دیجی اطلس نکات ساده‌ای ارائه شده که می‌تواند به شما کمک کند تا با ابعاد مختلف پدیده افت قند خون، اثرات آن بر بدن و راه‌های پیشگیری از آن آشنا شوید. با ما همراه باشید.
قند خون پایین چیست؟
شما برای تأمین انرژی سلول‌های خود به مقداری قند در خون خود نیاز دارید.
عارضه‌ی هیپوگلیسمی، که به عنوان سطح پایین قند خون شناخته می‌شود، به حالتی اطلاق می‌شود که غلظت قند در خون انسان به زیر حد نرمال برسد. این مسأله می‌تواند در عملکرد طبیعی بدن اختلال ایجاد کند.
متخصصان حوزه‌ی پزشکی معمولاً قند خون را بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر اندازه می‌گیرند. در حالت طبیعی، سطح قند خون سالم بین ۶۰ تا ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر متغیر است.
انستیتوی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا (NIDDK) خاطر نشان می‌کند که افراد مبتلا به دیابت باید مقدار قند خون ۸۰-۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر را در هنگام صرف غذا مدنظر داشته باشند و رژیم تغذیه‌ای خود را بر این اساس تنظیم کنند. ۲ ساعت پس از شروع به صرف غذا نیز، سطح قند خون باید زیر ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
علائم افت قند خون
افت قند خون زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار قند موجود در خون به زیر حد نرمال برسد. طبق اعلام مؤسسه‌ی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا، پزشکان معمولاً این مقدار را ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمی کمتر تعریف می‌کنند.
وقتی قند خون پایین اتفاق میفتد، ممکن است شما یک یا چند علامت مختلف را تجربه کنید. این موارد می‌تواند بین افراد مختلف، متفاوت باشد و از نظر شدت نیز متغیر باشد. علائم خفیف تا سطح متوسط افت قند خون معمولاً شامل موارد زیر است:
- گرسنگی
- لرزش دست یا بدن
- تعریق
- سرگیجه
- تاری دید
- سردرد
- خستگی یا خواب‌آلودگی
- رنگ‌پریدگی پوست
- احساس گیجی
- احساس ضعف
- عصبی شدن
- تحریک‌پذیری
- عدم هماهنگی عضلات
- پرخاشگری کلامی یا جسمانی
- ضربان قلب یا نبض نامنظم یا سریع
- بروز تغییر در الگوی شخصیتی یا رفتار
- مشکل در تمرکز
در موارد شدید، شما ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- حمله‌ی ناگهانی عصبی و بیهوشی
- تشنج
- ناتوانی در خوردن و آشامیدن
- از دست دادن هوشیاری
در موارد شدیدتر، ممکن است شما دچار تشنج شده، بی‌هوش شوید یا نتواند غذایی بخورید یا بنوشید.
برخی از افراد همزمان با کاهش سطح قند خون خود چندین علائم مختلف را تجربه می‌کنند، در حالی که دیگران فقط یک یا دو مورد را تجربه می‌کنند.
دلایل افت قند خون
پایین بودن قند خون اغلب به واسطه دیابت است، اما ممکن است در افراد فاقد این بیماری نیز رخ دهد. در حقیقت علت آن مهم نیست، اما باید توجه داشته باشیم که پایین آمدن قند خون خطرناک است و شما باید در اسرع وقت نسبت به درمان آن اقدام کنید.
دیابت
افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر افت سطح قند خون خود به زیر سطح طبیعی هستند. طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، علل شایع افت قند خون عبارت‌اند از:
- استفاده بیش از حد از انسولین
- مصرف بیش از حد داروهای مربوط به دیابت
- افزایش یا تغییر در الگوی ورزش
- نوشیدن الکل
- حذف یک وعده‌ی غذایی
انستیتوی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی نیز اضافه می‌کند که سایر علل بالقوه‌ی افت قند خون عبارت‌اند از:
- وجود بیماری زمینه‌ای
- عدم مصرف کربوهیدرات کافی
- تأخیر طولانی در صرف وعده‌های غذایی
علل غیر مرتبط با دیابت
طبق اعلام انجمن غدد درون‌ریز ایالات متحده، افت قند خون در موارد غیر دیابت نادر است اما باز هم ممکن است این پدیده رخ دهد. در واقع در موارد غیر دیابتی دو نوع افت قند خون وجود دارد:
- افت قند خون ناشتا که اغلب با یک بیماری زمینه‌ای همراه است.
- افت قند خون واکنشی، که ظرف چند ساعت پس از صرف وعده غذایی اتفاق می‌افتد.
دلایل افت قند خون ناشتا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نوشیدن زیاد الکل
- بیماری‌های کبدی، قلبی یا کلیه‌ای
- وجود برخی از تومورهایی که بر عملکرد لوزالمعده تأثیر می‌گذارند.
- سطح پایین برخی از هورمون‌ها
- مصرف داروهای خاص مانند سالیسیلات (آسپرین) یا سولفا (آنتی‌بیوتیک)
دلایل افت قند خون واکنشی نیز عبارت‌اند از:
- ابتلا به پیش دیابت
- کمبود سطح آنزیم‌های بدن
- جراحی معده
در حقیقت اگر اندکی پس از اتمام صرف غذا قند خون شما افت پیدا کند، ممکن است دچار افت قند خون واکنشی باشید.
افرادی که جراحی معده را پشت سر گذاشته‌اند نیز در معرض خطر بیشتری برای افت قند خون واکنشی هستند. این مسأله به این دلیل است که غذا خیلی سریع از معده آن‌ها عبور می‌کند و فرصت کافی برای هضم را ندارد.
به همین ترتیب، افرادی که اختلال پیش دیابت را تجربه می‌کنند نیز ممکن است بعد از صرف غذا متوجه افت سطح قند خون خود شوند، زیرا بدن آن‌ها نمی‌تواند سطح ترشح انسولین را به درستی تنظیم کند.
سایر دلایل
انستیتوی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی ایالات متحده خاطر نشان می‌کند که اگر شما بیش از حد معمول فعالیت بدنی خود را افزایش دهید، یک وعده‌ی غذایی را حذف کنید، الکل را بدون غذا مصرف کنید یا استفراغ کنید، به طور کوتاه مدت ممکن است دچار افت قند خون شوید. همچنین اگر کربوهیدرات کافی مصرف نکنید، ممکن است سطح قند خونتان کاهش یابد.
در بیشتر موارد، به دلیل درمان دیابت، سطح قند خون بسیار پایین می‌آید. به عنوان مثال، در مواردی که فرد انسولین زیادی مصرف کرده باشد. گاهی اوقات، نیز بدن به طور طبیعی انسولین زیادی ترشح می‌کند، که خود می‌تواند منجر به کاهش سطح قند خون شود.
برخی از داروها نیز ممکن است سطح قند خون را به عنوان یک عارضه جانبی کاهش دهند.
متناوباً، قند خون پایین می‌تواند به دلیل شرایط کبدی، مانند هپاتیت یا مشکلات کلیوی نیز رخ دهد.
اثرات افت قند خون در بدن
در صورت بروز افت قند خون، اگر اقدامی برای درمان آن نکنید و اثرات آن شدیدتر شود، این مسأله می‌تواند منجر به چندین عارضه و اثر کوتاه مدت و بلند مدت شود.
اثرات کوتاه مدت
در موارد افت شدید قند خون پایین، عوارض کوتاه مدت می‌تواند شامل این موارد باشد:
- خونریزی مغز
- حمله قلبی
- اختلال در عملکرد شناختی فرد
اثرات بلند مدت
سطح پایین قند خون، معمولاً تأثیرات طولانی مدت مهمی در پی ندارد، اما می‌تواند آسیب‌پذیری شما را در برابر سایر اختلالات مانند بیماری قلبی افزایش دهد.
به عنوان مثال، یک مطالعه‌ی صورت گرفته نشان داد که در شرکت‌کنندگانی که با قند خون پایین و به دلیل دیابت نوع ۲، در این پژوهش حضور داشتند، خطر ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات قلبی و عروقی به طرز معناداری بالاتر از افراد سالم بود.
کاهش قند خون همچنین می‌تواند خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها را افزایش دهد، از جمله:
- بیماری چشمی
- بیماری کلیوی
- آسیب‌های عصبی
در موارد شدید، سلول‌های عصبی ممکن است به دلیل عدم تأمین گلوکز از بین بروند. چنانچه به اعصاب کنترل کننده اندام‌های داخلی آسیبی وارد شود، بدن می‌تواند وارد نوروپاتی خودکار شود.
در صورت ابتلا به این بیماری توانایی تشخیص سطح پایین قند خون خود را از دست داده و ممکن است علائمی را تجربه نکنید. در واقع شما ممکن است متوجه نشوید که سطح قند خونتان افت پیدا کرده و اقدامی در راستای درمان آن انجام ندهید. این مسأله خطر ابتلا به هایپوگلیسمی شدید را در شما افزایش می‌دهد.
اثرات افت قند خون بر روی ارگان‌های مختلف بدن
هیپوگلیسمی می‌تواند چندین ارگان و مکانیسم بدن را به شیوه‌های مختلف تحت تأثیر خود قرار دهد.
دستگاه گوارش
سطح بسیار زیاد یا پایین قند خون می‌تواند باعث ایجاد یک بیماری به نام گاستروپارزی شود. سطح پایین قند خون بر فرایند ارسال سیگنال عصب واگ تأثیر می‌گذارد، که به طور معمول باعث تخلیه‌ی معده می‌شود.
گاستروپارزی باعث ایجاد مشکل در سیستم هضم نیز می‌شود. زیرا می‌تواند باعث شود غذا قبل از ورود به روده کوچک زمان زیادی را در معده بگذارد. علائم کوتاه مدت این بیماری شامل درد معده، حالت تهوع و استفراغ است.
غدد درون‌ریز و سیستم گردش خون
سطح قند خون بسیار پایین همچنین می‌تواند با آسیب رساندن به اعصاب بر سیستم غدد درون‌ریز و گردش خون نیز تأثیر بگذارد.
تأثیرات این مسأله بر روی سیستم غدد درون‌ریز تا حد زیادی از طریق ایجاد اخلال در شبکه‌ی عصبی غدد درون‌ریز ایجاد می‌شود که نحوه‌ی پاسخ بدن به سطح پایین قند خون را کنترل می‌کند.
سیستم گردش خون نیز با کاهش میزان منبع انسولین موجود در گردش خون به کمبود قند خون پاسخ می‌دهد.
سیستم اعصاب مرکزی
سیستم اعصاب مرکزی (CNS) شامل مغز و نخاع است. قند خون هم منبع اصلی تأمین انرژی این سیستم عصبی است. بنابراین سیستم اعصاب مرکزی برای عملکرد صحیح خود نیازمند این است که قند خون از یک حد مشخصی پایین‌تر نرود.
به همین دلیل، سیستم اعصاب مرکزی سریعاً به افت شدید قند خون واکنش نشان می‌دهد و اقدامات مختلف نظارتی را تا زمان بازیابی سطح گلوکز در بدن شما فعال می‌کند.
درمان
شدت علائم افت قند خون تعیین می‌کند که چه درمانی برای شما لازم است.
در موارد شدید افت قند خون، ممکن است شما نتوانید داروهای دیابت خود را مصرف کنید یا زمان کافی برای اجرای «قانون ۱۵-۱۵» موجود نباشد. در این موارد، شخص دیگری باید داروی گلوکاگون را به فرد تزریق کند و با اورژانس تماس بگیرد.
قانون ۱۵-۱۵
برای درمان علائم قند خون سطح خفیف تا متوسط، انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می‌کند که از قانون ۱۵-۱۵ پیروی کنید:
- ۱۵ گرم کربوهیدرات مصرف کنید.
- ۱۵ دقیقه صبر کنید و سطح قند خون را دوباره بررسی کنید.
- اگر قند خون هنوز زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، این روند را تکرار کنید.
- اگر قند خون به ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر رسید، یک وعده یا میان وعده‌ی کوچک بخورید تا از افت مجدد آن جلوگیری کنید.
همچنین توصیه می‌شود که موارد افت سطح قند خون را با مقدارشان ثبت کرده و در مورد آن‌ها با پزشک خود صحبت کنید.
غذاهای بالقوه برای خوردن یا نوشیدن که حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات هستند عبارت‌اند از:
- یک استکان آب میوه یا نوشابه
- قرص‌های گلوکز
- یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل
- ۳ عدد آب‌نبات
تزریق گلوکاگون
در موارد شدید افت قند خون، شما برای درمان نیاز به کمک پزشکی دارید، یعنی تزریق گلوکاگون.
مراحل تزریق گلوکاگون:
- گلوکاگون به بازو، ران یا باسن فرد تزریق شود.
- فرد باید ظرف حداکثر ۵-۱۵ دقیقه به هوش بیاید. ضمناً در این حالت ممکن است استفراغ کند.
- با یک پزشک تماس بگیرید یا فرد را به بیمارستان منتقل کنید تا متخصصان مراقبت‌های پزشکی بتوانند وی را تحت نظر بگیرند.
افراد دیابتی باید در مورد نحوه استفاده از کیت اورژانس با پزشک خود صحبت کنند. آن‌ها همچنین باید به طور مرتب تاریخ انقضای داروی گلوکاگون خود را بررسی کنند و تجهیزات تزریق خود را از نظر آسیب‌دیدگی چک کنند.
شما همچنین در صورت ابتلا به دیابت باید اعضای خانواده و همکاران خود را در مورد نحوه تزریق اضطراری گلوکاگون آموزش دهید. اگر تزریق نتیجه نداد یا سرنگ معیوب بود، نزدیکان شما باید سریعاً با اورژانس تماس بگیرند.
عوارض افت قند خون
اگر فردی به دلیل دیابت یا سایر مشکلات پزشکی، به طور منظم دچار افت سطح قند خون شود، او در معرض خطر بروز عوارض شدیدی قرار دارد.
عوارض طولانی مدت و کوتاه مدت افت دائمی قند خون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تغییر در کیفیت زندگی
- کمبود خواب
- مشکلات کلیوی
- مشکلات مربوط به جریان خون در مغز
- اختلال عملکرد شناختی
- حمله قلبی
- از دست دادن بینایی
- کما
چه موقع باید بابه پزشک مراجعه کنید؟
در شرایط زیر تماس با پزشک از اهمیت زیادی برخوردار است:
- تجربه کردن علائم افت قند خون حتی پس از مصرف غذا یا نوشیدنی شیرین
- تجربه‌ی علائم شدیدی، به عنوان مثال، از دست دادن هوشیاری
- تجربه‌ی دوره‌های مکرر افت قند خون
افت سطح قند خون به طور مداوم می‌تواند خطرناک باشد زیرا اختلال در عرضه گلوکز می‌تواند عملکرد مغز را مختل کند. در شرایط شدیدتر این مسأله می‌تواند باعث کما یا مرگ شود. هر کسی که در مورد سطح قند خون خود نگران است باید در این مورد با پزشک مشورت کند.
پیشگیری از افت قند خون
بهترین روش برای کنترل سطح پایین قند خون، تشخیص علت آن و ایجاد تغییر در سبک زندگی برای جلوگیری از بروز علائم است.
تشخیص به موقع دیابت یا هر بیماری زمینه‌ای دیگر بسیار مهم است. این مسأله به شما کمک می‌کند تا قبل از شدید شدن علائم، به یک برنامه درمانی دستیابی پیدا کنید.
به افرادی که علائم سطح قند خون پایین را تجربه می‌کنند توصیه می‌شود که سطح قند خون خود را در این مواقع بررسی کند:
- قبل و بعد از غذا
- در نیمه‌های شب
- قبل از خواب
- در هنگام بروز تغییر در الگوی مصرف داروها یا شیوه زندگی
- قبل و بعد از ورزش
اگر علت پایین آمدن قند خون موقتی باشد، مانند زمانی که شما یک وعده غذایی را از نخورده‌اید، دریافت گلوکز از طریق غذا و یک نوشیدنی شیرین باید تقریباً بلافاصله باعث بهبودی شما شود.
با این حال، افت قند خون همیشه با مصرف غذا و نوشیدنی قابل درمان نیست. اگر شخصی غالباً سطح قند خون پایینی را تجربه می‌کند یا این احتمال وجود دارد که دچار افت قند خون شدید شود، پزشک می‌تواند برای او یک کیت اورژانسی گلوکاگون تجویز کند که در مواقع بروز علائم شدید، تزریق شود.
برای این گروه از افراد استفاده از یک دستبند هشدار پزشکی (شامل اطلاعات درمانی لازم) می‌تواند ایده‌ی خوبی باشد تا دیگران بدانند در صورت بروز شرایط حاد باید چه کاری انجام دهند.
نکته پایانی
افت قند خون پایین که به آن هیپوگلیسمی نیز گفته می‌شود، می‌تواند یک بیماری موقتی باشد که در نتیجه غذا نخوردن، ورزش بیش از حد یا بیماری‌های زمینه‌ای، ایجاد شود.
افت قند خون معمولاً علائم خفیف یا متوسطی ایجاد می‌کند که شامل سرگیجه، احساس گرسنگی و ضعف است و شما به راحتی می‌تواند با مصرف غذا یا نوشیدنی‌های شیرین به سرعت آن را درمان کنید.
برخی بیماری‌های خاص نیز مانند دیابت می‌تواند باعث افت قند خون شوند. در مواردی از این دست، علائم می‌توانند مکرر و شدیدتر باشند. افت شدید قند خون می‌تواند عواقب حادی را به همراه داشته باشد.
اگر فردی به علت افت قند خون بی‌هوش شده یا دچار تشنج و قادر به خوردن و نوشیدن نیست، نزدیکان فرد حادثه دیده می‌توانند دستبند هشدار پزشکی یا کیت تزریق گلوکاگون مصدوم را بررسی کنند یا با اورژانس تماس بگیرند.
منبع: Medical News Today
